Guía incorporación perspectiva de xénero

1. Que é a guía e por que é necesaria?

A guía práctica para incorporar a perspectiva de xénero á investigación no ámbito tecnolóxico-industrial é unha ferramenta que busca dotar aos investigadores e investigadoras deste ámbito de pautas específicas para mellorar a calidade das súas propostas de investigación, fomentando así unha aproximación máis inclusiva no ámbito científico.

A aplicación da perspectiva de xénero na investigación é esencial para avanzar cara a unha sociedade máis equitativa, xusta e comprensiva, así como para mellorar a calidade e a relevancia do coñecemento científico.

A integración da perspectiva de xénero na investigación é un mandato normativo e unha prioridade do Espazo Europeo de Investigación (ERA), do Programa Marco Horizonte Europa e dos principios da Estratexia Española de Ciencia, Tecnoloxía e Innovación 2021-2027.

Tanto a Axencia Estatal de Investigación como a Comisión Europea con Horizonte Europa teñen interese en que as propostas que se financien teñan perspectiva de xénero. Na avaliación das solicitudes e no seguimento da execución dos proxectos financiados, a Axencia Estatal de Investigación ten en conta en que medida os proxectos integran esta perspectiva.

Neste sentido, na elaboración e na execución de propostas para os diferentes programas e convocatorias de investigación, o persoal investigador responsable manifesta dúbidas para incorporar a perspectiva de xénero en actuacións concretas do proceso de investigación, máis aínda no ámbito tecnolóxico-industrial, onde se deben facer maiores esforzos debido á falta de exemplos concretos e de datos e investigación respecto a os impactos de xénero.

Sesgos de xénero no ámbito tecnolóxico

Tecnoloxía ‘neutra’ de xénero e a ego-metodoloxía androcéntrica.

Toda persoa investigadora, inconscientemente proxecta as súas propias características nas persoas usuarias finais.

As máquinas ou robots perpetúan as normas de xénero/sexo cando emulan comportamentos humanos.

Cando se tentan representar características humanas a través da tecnoloxía pódense normalizar estereotipos de xénero. Asistentas de voz versus Androides.

A ‘muller usuaria’, estereotipos e xerarquías tradicionais de xénero.

As tecnoloxías poden reproducir e reforzar os tradicionais estereotipos de xénero sobre ‘o feminino’ e ‘o masculino’.

Formalismos, conceptos abstractos e investigación básica: descontextualización e obxectivismo.

Os mesmos datos de partida e algoritmos de análise ‘neutros’ poden levar a resultados diferentes segundo os parámetros de uso.

2. Onde se aplica a perspectiva de xénero á investigación?

A perspectiva de xénero permite detectar as desigualdades e as relacións de poder entre mulleres e homes. Aplicala na investigación científica supón analizar, sinalar e explicar como nos afectan de modo distinto os feitos, avances e descubrimentos científicos. Neste sentido, é preciso incorporar a perspectiva de xénero dende o inicio da proposta e ao longo de todas as fases de proceso de investigación:

Fases do proceso de investigación

1. Composición do equipo

Segundo a Guía para a incorporación da perspectiva de xénero na docencia e a investigación da Universidade de Deusto, para conseguir unha investigación de calidade é necesario formar o mellor equipo posible. E o mellor equipo posible é un equipo mixto. Os equipos mixtos son máis eficientes que os equipos formados por persoas dun mesmo sexo: son máis creativos, conteñen maior diversidade en puntos de vista e mostran unha maior calidade na toma de decisións.

Así mesmo, nos proxectos con financiamento externo (Comisión Europea; Plan Estatal de I+D+i) penalízase os supostos en que non se cumpra o requisito de paridade de xénero (achegarse a unha distribución 40%-60% entre os sexos):

Asegúrache de que a composición do equipo sexa diversa, tanto en xeral como entre as posicións con poder de toma de decisións e liderado.
Vixía as condicións de traballo, que permitan o desenvolvemento profesional por igual de todas as persoas integrantes, así como a adopción das medidas de conciliación necesarias.
Asegúrache de que IP’s e demais persoas integrantes do equipo teñen formación en igualdade.

2. Plantexamento e ideación da investigación

Incorpora a perspectiva de xénero dende o inicio do deseño e integra este enfoque ao longo de toda a proposta.
Integra o xénero en cada pregunta/hipótese/obxectivo.
Identifica se existe perigo de que a tecnoloxía abordada poida reforzar roles de xénero desiguais.
Proporciona datos desagregados, a través da análise de sexo e/ou análise de xénero e a interacción entre ambas as dúas variables
Identifica se a investigación ten un efecto diferenciado sobre mulleres e homes, e se o hai, identifica as causas, adoptando unha perspectiva interseccional (atendendo a cuestións ligadas á raza, clase social, idade, discapacidade, orientación sexual, relixión etc.)/ etc.)
Identifica as necesidades de mulleres e homes ás que responde o proxecto, adoptando tamén unha perspectiva interseccional.
Identifica como operan os roles de xénero no ámbito estudado.

3. Revisión bibliográfica, marco teórico

Asegúrache de que a revisión da literatura e a elaboración do marco teórico inclúe estudos, teorías, conceptos de xénero e identifica posibles diferenzas e/o semellanzas de sexo ou xénero a ter en conta polas implicacións nos resultados da investigación en mulleres e/ou homes.
Ten en conta a cuestión de xénero na autoría da literatura utilizada na investigación.

4. Metodoloxía

Asegúrache de que os métodos de investigación presentan mostras desagregadas por sexo, cando sexa posible e, cando sexa relevante, presenta unha representación proporcional de mulleres e homes para garantir que a información recollida permita levar a cabo unha análise de sexo/xénero que incorpore outros factores chave.
No deseño metodolóxico, identifica se se considerou o xénero como posible obstáculo para a participación no estudo (por exemplo, dificultade para que as mulleres con responsabilidades familiares teñan dispoñibilidade de tempo) e se se elaboraron respostas para facilitar o seu acceso.
Realiza unha repartición equitativa entre mulleres e homes no plan de traballo.

5. Resultados e Impacto científico

Fomenta e promove a igualdade na difusión e transmisión dos resultados de investigación.
Inclúe contidos/enfoques de xénero nas publicacións e congresos, abordando nos resultados as posibles diferenzas de xénero, ou se non hai diferenzas explicítao, e as súas razóns.
Utiliza prácticas de equidade na autoría dos traballos.
Utiliza a comunicación inclusiva, tanto na linguaxe como nas imaxes.

Áreas tecnolóxicas Cintecx

En investigación moi orientada á tecnoloxía resulta difícil detectar os impactos con respecto ao xénero. A continuación, preséntanse algúns consellos sobre como incorporar a perspectiva de xénero, en base a diferentes casos de éxito, en proxectos de investigación do ámbito tecnolóxico e industrial:

Fabricación e materiais

Non é tan directo, pero pódese indagar en dúas liñas: A personalización dos produtos, contemplando a diversidade social, cultural e biolóxica, aumentando o interese cara ás necesidades específicas de cada usuario individual, mellorando así a calidade das tecnoloxías e do produto. A adecuada difusión e divulgación dos resultados, xa que a comunicación e a información, deben formularse dun modo sensible ao xénero, acerca das vantaxes e os riscos para a saúde e o medio ambiente en relación con estas necesidades diversificadas.

Enxeñería biomédica

Hai que contemplar diferenzas de xénero/sexo nos factores de risco, os mecanismos biolóxicos, as causas, o momento, a manifestación clínica, as consecuencias e o tratamento de enfermidades e trastornos.

Recursos naturais e sustentabilidade

Débese considerar que as percepcións, as necesidades e os usos das tecnoloxías, as ferramentas e os servizos, así como a percepción do risco e os seus impactos, son distintos segundo o xénero. Recoméndase considerar as diferenzas e relacións de xénero nos procesos de produción, os diferentes usos da produción agrícola (alimentaria e non alimentaria), os roles, as responsabilidades e a propiedade e a sustentabilidade na produción e xestión de recursos e dos produtos e procesos.

Enerxía

Poden considerarse aspectos de xénero vinculados relativos a diferenzas no acceso e o control sobre as tecnoloxías enerxéticas; a percepción do risco das tecnoloxías, vinculados a se se deben desenvolver ou non tecnoloxías que poidan supoñer riscos e problemas para as futuras xeracións; as necesidades e o uso da enerxía, relacionadas cos roles, as responsabilidades e as identidades de xénero.

Transporte

Debe integrarse debidamente unha recompilación e análise das necesidades de mobilidade presentes e futuras, así como as expectativas de todos os usuarios, utilizando métodos sensibles ao xénero. Cuestións de protección e seguridade reais e percibidas por mulleres e homes, diferentes normas ergonómicas, os comportamentos do usuario, a accesibilidade, e en última instancia perseguir uns sistemas de transporte máis sostibles socialmente.

3. Proxectos Horizonte Europa

A integración da dimensión de xénero no contido de innovación e investigación é un requisito de todo o programa Horizonte Europa (máis info: Gendered innovations policy report) que reforzou o seu compromiso coa igualdade de xénero a través do novo requisito de elixibilidade para acceder a fondos de proxectos europeos de investigación: ter un Plan de Igualdade de Xénero (GEP, polas súas siglas en inglés). O GEP deberá contar cos seguintes requisitos mínimos:

Indicacións para cada fase da propuesta

1. Fase de preparación da proposta

Na primeira fase de presentación da proposta, solicítase unha autodeclaración mediante un cuestionario específico.
UUnha organización pode non ter aínda un GEP na fase de presentación da proposta, pero debe ter un GEP no momento da sinatura do Acordo de Subvención.
O Modelo de acordo de Subvención compromete aos beneficiarios para tomar todas as medidas necesarias para promover a igualdade de oportunidades entre homes e mulleres na execución da acción e, no seu caso, de acordo cos seus GEP.

2. Fase de execución

Rexistro do Plan de Igualdade na “Identity Form” do Research Participant Portal polo LEAR.
Controis aleatorios.

Contidos mínimos GEP

A conciliación da vida laboral e familiar e a cultura organizativa.
Equilibrio de xénero no liderado e a toma de decisións.
A igualdade de xénero na contratación e a progresión da carreira.
Integración da dimensión de xénero nos contidos de investigación e ensino.
Medidas contra a violencia de xénero, incluído o acoso sexual.

Que elementos se teñen en conta na avaliación de proxectos europeos?

O enfoque de investigación.
A revisión da literatura identifica posibles diferenzas e/ou semellanzas de sexo/xénero.
As preguntas e hipóteses da investigación inclúen unha análise rigorosa de sexo e/o xénero que aborda claramente a cuestión de posibles diferenzas e/o semellanzas que poida haber entre homes e mulleres.
Os métodos de investigación presentan mostras desagregadas por sexo, e, cando é relevante, representación proporcional de mulleres e homes.
As cuestións éticas pertinentes que, podendo ter implicacións particulares para homes e/o mulleres (de forma similar ou diferente), identifícanse e abordan de forma adecuada.
A difusión/transferencia do coñecemento exponse mediante unha estratexia sólida que facilitará a aplicación adecuada dos resultados da investigación ás necesidades.
Así mesmo, o equilibrio de xénero entre o persoal investigador que participe en proxectos será tido en conta para o desempate de propostas con idéntica puntuación.

4. Checklist